1790- İlk resmi Ermeni Okulu, Amira Miricanyan ve Şnork Mığırdıç tarafından Kumkapı Fıçıcı Sokak'ta kuruldu.
1823- Artin Bezciyan adlı Ermeni, Kumkapı'da Bezciyan Okulu'nu kurdu.
1824- Patrik Karabet, Ermenice gramer okutan Kumkapı Okulu'nu Patrikhane'nin himayesine aldı.
1840-Protestan Ermeniler de İstanbul'da Şitemaran bidani Kidehatz adlı bir propaganda dergisi ve İzmir'de de Ermeni dilindeki ilk büyük günlük gazete olan Arşaloni Araradyan'ı (Ağrı'nın Şafağı) yayınlamaktaydı.
1853- Ermeni Maarif Komisyonu kuruldu.
1857-Van yakınındaki Varag Manastırında Mıgırdiç Kırımlıyan (daha sonra patrik vekatolikos olacaktır) ilk matbaayı kurmuştu. Mıgırdiç Kırımlıyan, Ermeni bağımsızlık davasını desteklemek için Ardziv Vaspuraken (Vaspurakan'ın Kartalı) adlı bir aylık dergi çıkarmaktaydı ve aynı zamanda Muş'ta da Artsvik Tarono (Tarono Kartalı) adıyla benzeri bir dergi basılıyordu.
1860'da Ermenilere, kendi milli ve dini işlerini tartışmak ve düzenlemek için Ermeni Milli Meclisi kurma izni verilmişti.
1860- Fedakarlar Cemiyeti, Yardım Cemiyeti gibi Kilikya'yı geliştirmek isteyen ve bu uğurda büyük paralar toplamış olan hayırsever veya ekonomik amaçlı dernekler de, Ermeni hareketinin gelişiminde rol oynamıştır. " Hayırseverler Cemiyeti" 1860'ta Çukurova'yı kalkındırmak için kurulmuş ve bunu "Fedakarlar Cemiyeti" takip etmiştir. Birincinin üyelerinden, Hasip Şişmanyan ile Mıgırdıç Beşiktaşyan 1862 Zeytun İsyanına katılmışlardır.
1862-Zeytun İsyanı.
1870-Bir grup genç, Ermeni din adamlarının yarattığı ve sürdürdüğü harekete yeni bir yön ve dinamizm verir ve İstanbul'da Ermeni yanlısı yayınlar başlar.
1870'den 1880'e kadar geçen süre içinde Van'da Ararat, Muş'ta Mektep Sevenler, Şarklı ve Ermenistan'a Doğru, Adana'da Kilikya Cemiyetleri kurulmuş ve bunlar 1880'de birleşerek "Birleşik Ermeni Cemiyeti " ni meydana getirmişlerdir
1872- Van'da Rusya'nın desteğinde "İttihat ve Halas" , Cemiyeti kurulmuştur. 1875'de Portakalcıyan ilk devrimci Ermeni komitesini kurar ve Asya adlı gazeteyi yayınlar. Kısa bir süre sonra ise Türkiye ve Rusya Ermenileri arasındaki ilişkileri geliştirmeyi amaçlayan Ararat Komitesi kurulur ve bunu Tebroissasiranz, Aravelian ve Kilikya izler.
1875'de Portakalcıyan ilk devrimci Ermeni komitesini kurar ve Asya adlı gazeteyi yayınlar.
1876- Kurulan Mecliste Ermeni milletvekilleri de katıldı.
1877- Ermeni Milli Meclisi, Ermeni halkının askere yazılarak savaşa katılma kararını aldı.
1878- Ruslar, Osmanlı-Rus savaşı ardından İstanbul'un kapılarına dayandığı sırada, Kırımlıyan'ın yerine geçen İstanbul Ermeni Patriği Nerses, İngiltere Dışişleri Bakanı Salisbury'ye gönderdiği muhtırada, Türklerle beraber yaşayamayacaklarını bildirdi.Ayrıca, Nerses Varzabediyan bir delegasyonla birlikte Çar Nicolas'ın huzuruna çıkıyor ve ona bir memorandum sunuyordu. Bu yazıda, Ermenilerin Osmanlı hükümetinden şikayetleri sıralandıktan sonra, Ermenilerin yaşadığı doğu vilayetlerinin bağımsızlığının ilanı ya da en azından Rusya'nın kontrolüne geçmesi isteniyordu. Ayrıca üst mertebeden 4 din adamından oluşan bir heyet de, Batılı güçlerin yardımını sağlamak üzere Roma, Venedik, Paris ve Londra'ya gönderilmişti ve bu heyet daha sonra Berlin Kongresi'ne katılmıştır. Heyetin amacı Ayastafanos Antlaşması'nın 16. maddesinin korunmasını sağlamaktır, ancak Berlin Antlaşması'na sadece 61. maddeyi sokmayı başarabilmiştir.
1878-13 Temmuz-Berlin Anlaşması imzalandı. Bu anlaşmaya, Osmanlı Ermenileriyle ilgili 61. madde eklendi.
1878-3 Ağustos-İngiltere Dışişleri Bakanı Lord Salisbury, İstanbul Büyükelçisi Layard'a gönderdiği talimatta, Osmanlı Hükümeti'nin Doğu'da reformlara başlaması gerektiğini bildirdi.
1878- "Kara Haç" Cemiyeti Kuruldu. Kara Haç adı, üyelerinin arasında sır verenlerle, cemiyet prensiplerine uymayanların listedeki isimleri üzerine Kara Haç çekilip idam edilmelerine kaynaklanmaktadır.
1880-Ermeni Devrimci Komiteleri kurulur.
1881- Erzurum'da "Şura-ı Âli" adı ile kurulan cemiyet daha sonra "Müdafa-i Vatandaşlar" olarak adını değiştirmiştir.
1882- "Anavatan Müdafileri, Silahları ve Milliyetperver Kadınlar" cemiyetleri kurulmuştur.
1882-Erzurum'da silahlı mücadeleyi amaçlayan bir dernek örgütlenir ve bu dernek, bazı üyelerinin tutuklanmasının ardından 1883'de kapatılır.
1885-Van'da öğretmenlik yapan Mıgirdiç Portakalcıyan Marsilya'ya giderek Armenia gazetesini yayınlamaya başlar. Eşzamanlı olarak Paris'te de aynı adla bir başka gazete de Minas Teheraz tarafından çıkarılır. Her ikisi de gerek yazılarında gerekse konferanslarında Berlin Antlaşması'nın 61. maddesinin uygulanmasını talep eder.
1885- İngiltere, Fransa, Avusturya ve Amerika'ya sığınmış olan Ermeni devrimcileri harekete geçerek yayın yapmaya, komiteler kurmaya, Türklerin Berlin antlaşmasını ihlal ettikleri iddialarını yaymaya girişirler. Harusyan Vehabediyan gibi Türk dostu olarak tanınan din adamları, Nerses'in ölümünden sonra, Ermeni ruhban sınıfı tarafından terkedilir ve komitelerin hedefi haline gelirler.
1885- Van'da bir piskoposun seçimi sırasında ayaklanma meydana gelir. Aynı zamanda İstanbul, Muş ve Alaşehir'de çeşitli bahaneler öne süren isyan hareketleri ortaya çıkar.
1886-Kafkas kökenli Nazar bey ve karısı Narol tarafından, İsviçre'de Hınçak (Alarm Çanı) adı altında, Ermenilere özerk bir yönetim verilmesi amacı taşıyan sosyal demokrat bir örgüt kurulur; ardından Londra'da da aynı adla aylık bir yayın organı çıkarılmaya başlanır. Örgüt, amacına Avrupalı güçlerin müdahalesi veya vasıtası olmadan ulaşmayı hedeflemektedir. Zira bu güçler arasında çıkar çatışması olduğunu ve bu yüzden onlara yeniden başvurmanın yararsız olacağını düşünmektedir. Örgüt tüm ülkede para toplamak, karışıklık yaratacak insanları silahla donatmak ve nihayet örgüte bağlı kuruluşlar vasıtasıyla hükümeti zayıflattıktan sonra zamanı geldiğinde harekete geçmek suretiyle hedefine ulaşmayı planlamaktadır. Hınçak komitesi, İzmir, Halep, İstanbul gibi büyük kentlerde temsilciler
bulundurur ve 1889'da örgütlenmesini tamamlar.
1888-Vehabediyan'ın yerine geçen Koren Aşıkiyan da Türk dostu olmakla suçlanır ve komiteler onun yerine, Berlin Kongresi öncesi Avrupa'ya gönderilen 4 din adamından biri olan Narbey'i getirmeye çalışırlar. Bu Ermeni hareketi halk arasında, elbette ki bir takım olaylara yol açacaktır ve bu olaylar, daha sonra piskoposlar ve konsoloslar tarafından Avrupalı güçlere Türklerin zulmü olarak aktarılacaktır.
1890- İstanbul'da da " Yıldırım" ve " Kurban " isimli cemiyetler kurulmuştur.
1890- 20 Haziran’da Hınçak üyelerinin kışkırtmasıyla, Erzurum'da bir ayaklanma patlar ve çeşitli yörelerde olaylar meydana gelir.
1890-İstanbul'da silahlı eylemciler, patrik Aşıkiyan'ın öncülüğünde şikayetlerini dile getirmek üzere Bab-ı Ali'ye doğru yönelirler. Fakat eylemciler dağıtılırlar.
1890-Temmuz- Birinci Sason İsyanı
1890-Bu yıllarda Ermeniler, büyük gruplar halinde Avrupa'ya ve Amerika'ya gitmektedirler ve Eçmiyadzin katolikosu, La Haye Konferansına, Ermeni sorununu aktarmak üzere delegeler gönderir. Türkiye'de son derece faal olan komiteler, Rusya'daki soydaşları lehine hiçbir şey yapmazlar.
1890-Nerses'in patrikliği sırasında veya daha sonra "Ararat", "Orient", "Amis de l'Instruction", "Kilikya" adlarıyla kurulmuş olan komiteler 1890'da Miatzal Anikerulian Hayatz adı altında birleşirler ve en küçük yerleşim yerlerine kadar komiteler kurmaya başlayan cemiyet, hükümetin toleransından ve Ermeniler lehindeki uygulamalardan yararlanarak, Türklere karşı aktif bir propagandaya girişir.
1890-Hınçak ve Taşnaksityun komiteleri Erzurum'da isyan çıkarırlar.
1890-Hınçak komitesinin programını beğenmeyen bir grup Ermeni 1890'da "Troşak" adıyla
yeni bir dernek kurar; bu dernek daha sonra Taşnaksityun adını alır ve Troşak gazetesini yayınlar. Bu komitenin üyeleri, ihtiyaçlarını karşılamak için tehdit ve zora başvurmaktan ve komitenin emirlerine uymayanları katletmekten çekinmezler.
1892- 1893- Merzifon, Kayseri, Yozgat isyanları
1893- Amerikalı 1317 misyonerin idaresinde 436 kilise faaliyette.Ayrıca 27.400 talebeyi İstanbul, İzmir, Merzifon, Tarsus, Kayseri Maraş, Antep, Harput ve Van'da 21 okulda ve ayrıca 9 Amerikan Kolejinde okutuyorlardı.
1894- Hınçak ve Taşnaksityun komiteleri Samsun'da isyan çıkarırlar.
1894- Hınçak komitesi, Diyarbakır'dan Agap adlı Ermeni'yi Patrik Aşıkiyan'ı öldürmekle görevlendirmiş ve Agap, 25 Mart 1894'te Samsun'da kilisenin avlusunda Aşıkiyan'a ateş etmiştir. Ancak kurşunlar isabet etmemiş ve olaydan sonra Aşıkiyan görevinden istifa etmiştir Onun yerine Hınçakların baskısıyla Matheos İzmirliyan patrik seçilir. Matheos İzmirliyan hemen işe koyularak Hınçak'ın başkanlığını üstlenir ve yeni bir ivme kazandırır. Kısa bir süre sonra Kirkor Aladyan adlı papazı patrikhanenin eglesiyaztik konseyinin başına ve hemen ardından da Kilikya Katolikos'luğuna atar. Kirkor Aladyan Muş valisine hakaret etmesi nedeniyle İstanbul'a geri çağırılmış bir papazdır.
1895- 30 Eylül- Babıâli olayı Kasım- Ermenilerin Maraş'ta isyan teşebbüsü
1895- Türklerin sözde kötü muamelesi ardından, milliyetçi komiteler, Zeytun'un bağımsızlığını talep ederek hükümete karşı ayaklanırlar. Ayaklanmalar 1895'te Hınçak partizanlarının 45 gün süren isyanına kadar kesintisiz bir şekilde devam eder. (Zeytun’da 1782 ile 1850 arasında, yani Türklerin, dağlı Ermenilerin talanlarından ve saldırılarından bezerek mal ve mülklerini terkedip göç ettiği yıllarda pek çok kez ayaklanmışlardı).
1896- 30 Ekim-İstanbul'da Ermeni eylemi Haziran- I. Van isyanı
1896- 26 Ağustos,Komiteler, elde silahlarla, Osmanlı Bankası'na hücum ederler; Rus pasaportlarıyla Avrupa'dan gelen silahlı komitacılar aniden ortaya çıkarak bankaya saldırırlar. Saldırganlar Osmanlı askeri birlikleri tarafından dağıtılırlar, ancak Fransa ve Rus yetkililerin onları himayesine alması yüzünden tutuklanamazlar.
1904- İkinci Sason isyanı
1904-1905- Nasturiler Rus papazlar gönderilmesi ve ortodoksluğa geçmek için girişimlerde bulunurlar.
1905- (21 Temmuz) Yıldız Camii'nde, Osmanlı Padişahı II. Abdülhamid'e suikast teşebbüsü.
1905- Taşnaklar, yeni bir isyan başlatırlar. İsyan Amasya, Sivas, Tokat, Muş ve Van'a yayılır ve komiteler, isyanı yaymaya ve sertleştirmeye çalışır.
1905- Ermeni komiteleri Paris'te topladıkları bir kongrede, Kilikya'nın bağımsızlığını sağlamak için tüm imkanlarını kullanma kararı alırlar.
1905-Hınçak şefi Sabah-Gülyan, Augah Hayasdan adlı gazetede, Türklerin ihmalinden
yararlanarak silah mağazaları açıp yarı fiatına silah sattıklarını, bazan da dağıttıklarını ve bağımsız Ermenistan için çalıştıklarını açıkça yazar.
1905-Rusya, Adana, Maraş ve İskenderun'daki Ermeniler arasında ortodoksluğu yaymaya ve böylece nüfus alanını genişletmeye ve Akdeniz'e doğru bir koridor açmaya çalışır. Zaten Adana piskoposu Moşeg bir ayaklanma hazırlığı içindedir ve bu da bir süre sonra gerçekleşecektir.
1905-1906- Ermeni komitelerinin manevraları, Kürtlerle Ermeniler arasında bir düşmanlık yaratmayı başarır; hiçbir reform bunu önleyebilecek gibi görünmemektedir.
1907-Bitlis, Diyarbakır ve Harput Ermenileri Rus konsolosluğuna başvurarak Rus tabiyetine kabullerini talep eden 200.000 imzalı bir dilekçe sunarlar.
1908- Ermenilerin Jamanak adlı gazetesi yayın hayatına başladı.
İkinci Meclis açıldı ve Ermeni komitecilerden bazıları Millet Meclisi'ne girdi.
1908-Rusya'da Çarın hükümeti, tüm Kafkaslarda büyük bir baskı uygulamaya girişir. Çarın emriyle (ukaz) 1907'de ölen Monsenyör Kırımlıyan yerine yeni bir katolikos seçilmesi dayatılır ve sonuçta Monsenyör İzmirliyan atanır. Bu esnada, Rus tiranlığı o kadar sertleşmiştir ki Taşnak militanları, Jön Türklerin Rus Ermenileri lehine tavır aldığı İstanbul'a sığınırlar.
1909- 14 Nisan- Adana'da Ermeni isyanı
1909-1910- yıllarındaki yeni karışıklıklar sırasında, Ermeni önderleri, Osmanlı birliklerine açıkça saldırıya başlarlar.
1910- Ermeniler İstanbul'da Ermenice 5 gazete ve 7 dergi çıkartmaktaydılar
1912-Bitlis'teki Rus konsolosu İstanbul'daki elçiliğine gönderdiği raporda (24 Kasım 1912, no 63) Taşnakların sloganlarının "Rusları buraya getirmek" olduğunu ve Taşnakların bu amaca ulaşmak için çeşitli yöntemler kullandıklarını, Ermeniler ile Müslümanlar ve özellikle de Osmanlı birlikleri arasında çatışmaları körüklediklerini belirtmiştir. Ayrıca bu iddiasını kanıtlamak için, gerçekten de şüpheye yer bırakmayan bazı olaylar aktarmıştır. Rapordaki şu pasaj İttifak devletlerinin o günlerdeki politikasını açıkça ortaya koymaktadır:
"Ekselanslarının anlayacağı gibi Ermeniler ile Müslümanlar arasında gelecekteki şoklar, büyük ölçüde Taşnaksityun Komitesi'nin politikasına ve eylemlerine; Türklerle Balkan Slav Devletleri arasındaki barış görüşmelerinin seyrine ve görüşmeler sonrası, İstanbul'un İttifak Devletlerince muhtemel işgaline bağlıdır. Eğer Londra Konferansı barışla sonuçlanmazsa, Osmanlı başkentinin sonunun yaklaşması Bitlis Ermenileri ile Müslümanlar arasındaki ilişkileri de etkileyecektir.”
1913-Balkan Savaşı sırasında, 1913'de, Taşnak komiteleri Osmanlı İmparatorluğu ile İttihat ve Terakki Cemiyetine karşı eylemler başlatırlar. Erzurum ve Bitlis'teki Rus konsolosları onlara olan sempatilerini açığa vurmaktan çekinmezler; hatta Van konsolosu valiye karşı Türklerin düzeni sağlamak üzere Ermenilere karşı önlem alma ihtimalini bertaraf etmek için, Rus birliklerinin Azerbaycan üzerinden gelerek Ermenileri korumaya alacakları tehdidinde bulunur. Halbuki, Rusya kendi topraklarında Ermeni komitelerinin girişimlerini en sert şekilde bastırmaktadır, ama Türkiye'de ayaklanmaları tezgahlayanları canla başla desteklemektedir.
1914-Balkan savaşı sonrası Osmanlı Hükümetinin yaşadığı güçlüklerden faydalanan komiteler, "Doğu Vilayetleri Reformu" sorununu yeniden gündeme getirirler. Eçmiadzine katolikosu Avrupa devletleri nezdinde Ermeni taleplerine destek sağlamak için Boghos Nubar başkanlığında özel bir komisyon görevlendirir. Avrupa, Amerika ve İstanbul'daki Ermeni gazeteleri (ve özellikle Taşnaksityun komitesinin yayın organı olan ve Türklere karşı sürekli ithamlarda bulunan ve hatta sözde suikastları haber veren Akdamar gazetesi) devreye sokularak bir basın kampanyası başlatılır.
1914-Rus temsilcileri yine de 26 Ocak–8 Şubat 1914 arasında bir Rus-Türk Anlaşması gerçekleştirmeyi başarırlar. Reform planı uygulanmaya başlayıp, müfettişlerin ve memurlarının yetki ve sorumlulukları saptandığında, katolikoslar Boghos Nubar'a tebrik mesajlarını iletirken Boghos Nubar da Sasanov'u kutlamaktadır. Zira Ermeniler varılan
anlaşmayı özerklik yolunda atılmış bir adım gibi görmektedirler. Bu ilk başarıdan cesaret bulan komiteler, daha aktif hale gelirler. Taşnaksityun, merkezini Erzurum'a taşır ve orada bir kongre düzenler. Hınçak komitesi para toplamak için en etkili üyelerinden pek çoğunu Rusya'ya ve Kafkaslara gönderir. Bunların bir görevi de özellikle İttihat ve Terakki'yi hedef alan ve hükümeti devirmeye yönelik bir isyan hazırlamaktır.
Nisan 1914 ortalarında seçim yapılmıştır: Norveç ordusundan binbaşı (sonra yarbay) Hof (Hoff): Van, Bitlis, Harput ve Diyarbakır vilayetleri kesimine, Felemenk Doğu Hindistan sömürgeleri işyarlarından Westenek: Trabzon, Erzurum ve Sıvas vilayetleri kesimine genel müfettiş olacaktır.
1914-Osmanlı hükümeti savaşa katıldıktan bir ay kadar sonra da, 31 Aralık 1914'te çıkan bir irade ile bunların işleri resmen sona erdirilir; o anda zaten hiç biri iş başında değildi.
1914 - Ermeni okulları sayısı 803, burada okutulan erkek öğrenci sayısı 59513, kız öğrenci sayısı 21713, öğretmen sayısı ise 2088 idi ki bu rakamlara Katolik ve Protestan okulları dahil değildir.
1-2 Nisan 1914--11 Mart 1914 Molla Selim Şeyh Şihabüddin ve adamları Rusların ve Ermenilerin kışkırtmaları ve dağıttıkları paraların tesiriyle Bitlis’e girmeye çalışırlar Muş’tan ve diğer çevrelerden yetişen askerin yardımıyla yenilirler. Çatışma sırasında isyancıların tarafında kalan Bitliste bulunan Rus konsolosu adamları vasıtasıyla İsyancılarla görüşüp güya teslime ikna edeceklerini iletirler. ancak Vali Mustafa Abdülhalik Bey kabul etmez.Sonuç yenilen Molla Selim ve Şeyh Şıhabüddin Rus konsolosluğuna sığınırlar Rus konsoloshanesinde kalmış olan Molla Selim ve dokuz arkadaşını almak için Osmanlı hükümeti, Rus hükümetiyle uzun görüşme ve tartışmalarda bulunursa da Rusya bunları bir türlü vermez bilahare çeşitli olaylar ve savaşın çıkması neticesinde yakalanır.
1914-Bu gelişmeler sırasında I. Dünya Savaşı patlar.
1914-Kendini Ermeni ulusunun temsilcisi olarak gören patrik, Osmanlı Hükümeti savaşa girdiği takdirde izleyecekleri yol konusunda anlaşmak amacıyla kendi başkanlığında, Taşnaksityun, Hınçak, Ramgavar ve Vergazmial-Hınçak şeflerini ve bu komitelere bağlı Ermeni Ulusal Meclisi üyelerini toplar; toplantıda hiçbir karar alınmaz, Hınçaklar öne çıkmak istemez, Taşnaklar ise olayların ne yönde cereyan edeceğini bekleyip görme yanlısıdır. Fakat komitelerden her biri kendi faaliyetini sürdürür ve taşra illerdeki şubelerine Rusların ilerlediğini, Osmanlı birliklerinin geri çekilişini zorlaştırmak için ne gerekiyorsa yapmalarını; birliklerin malzeme tedariğini engellemelerini; Osmanlı birlikleri ilerlediği takdirde Ermeni askerlerinin birliklerinden ayrılarak çeteler oluşturmalarını ve Ruslara katılmalarını bildirirler.
1914- Muş’taki ayaklanma sonucu 20.000 müslüman-Türk öldürülür.
1914- Zeytun'daki ayaklanmada 100 Türk öldü. Maraş ve Kayseri sancaklarında, özellikle de Van, Bitlis, Talori, ve Erzurum'da ayaklanmalar çıkarırlar.
1914-Erzurum ve Doğu Beyazid'te, seferberlik emriyle birlikte Ermenilerin çoğu Rus tarafına geçer ve orada silahla donatıldıktan sonra Türklere karşı savaşa gönderilirler.
1914- Erzincan'da da Ermenilerin ¾'ü Rusya'ya geçerek Rus saflarında savaşa katılırlar.
1914-Müslümanlara saldıran ve silahlanan Mamuret-ül Aziz (Harput) vilayetindeki Ermeniler de askeri birlikler oluşturup ve Ruslar tarafından Van'a ve İran sınırına gönderilirler.
1914-İstanbul'dan ve Rusya'dan Dersim ve çevresine gönderilen pek çok haberci, bu bölgedeki Kürtleri Osmanlı hükümetine karşı ayaklanmaya çağırır. Aynı şey, Ermenilerin azınlıkta olduğu Diyarbakır'da da yapılır. Diyarbakır'da her türden silah ve cephanenin saklandığı silah depoları ve pek çok asker kaçağı bulunmaktadır.
1914-Balkan Savaşı sırasında ve sonrasında küçük devrim hareketlerine girişmiş bulunan Kara-Hisar bölgesi Ermenileri, seferberlik çağrısına uymazlar ve Rusların gelişini bekleyerek isyana hazırlanırlar.
1914- Ankara vilayetinden de Türklere karşı saldırılar, seferberliğe uyan Müslüman aileleri tehditler ve benzeri karışıklıklar görülür.
1914- Van vilayetinde, Ermeni gönüllülerin saflarına katıldığı Ruslar saldırıya geçtiğinde, Ermeni köylüleri toplanırlar ve Osmanlı memurlarına ve güvenlik güçlerine saldırıya girişirler.
1915-Başında, Gevaş, Çatak, Havasur ve Timar'da çıkan isyanlar Erciş ve Adilcevaz kazalarına da sıçrar.
1915- 15 Nisan- II. Van İsyanı.Van'da 5 000'den fazla Ermeni ayaklanır ve bunların 700'ü doğrudan kaleye hücum eder; Van'da askeri ve resmi binalar (Osmanlı Bankası, Hazine, Tekel, PTT binaları) yıkılır ve Müslüman mahallesi ateşe verilir. Bu ayaklanma nisan sonuna doğru yatışır. Pek çok Ermeni çetesi, Rus subaylarının komutasında Rus ve İran sınırını aşmaya yönelir. 3.000’ü aşkın Müslüman-Türk öldürülür.
1915-Van'ı ele geçiren Ermeniler, Kafkas Rus ordusu başkumandanı general Nikolayef'e bir buket sunarlar; generalin bu münasebetle hazırladığı konuşmada şöyle denmektedir:
"1626'dan beri Ruslar, daima Ermenistan'ı kurtarmaya çalışmışlar, ancak politik koşullar bunu engellemiştir. Bugün ulusların gruplanışı değişmiştir ve Ermenilerin bağımsızlığının yakın olduğu söylenebilir".
Van'a general Nikolayef tarafından geçici Ermenistan hükümetinin bir parçası olarak vali olarak atanan ve Aram Paşa denen Aram Manukyan'ın cevabı ise şöyledir: "Bir ay önce ayaklandığımızda, Rusların gelişine güveniyorduk. Durumumuz çok tehlikeliydi. Ya teslim olacak ya ölecektik. Ölmeyi seçtik ve siz en beklenmedik bir anda imdadımıza yetiştiniz"
1915-20 Mayıs 1915 tarihli tehcir Emri, Ermenilerin tehciriyle ilgili önlemler içermektedir. İttihat ve Terkki’nin bilinen ihmali(Sarıkamış’ı hatırlayın) ve Almanların Batı cephesinde uyguladıkları benzeri yöntemler dikkate alınırsa, bu önlemlerin Almanlar tarafından önerilmiş olması da muhtemeldir.
1915-Van Valisi Tahsin Paşa'nın yerine, Enver Paşa'nın kayınbiraderi Cevdet Bey atanır.
1915- Enver Paşa’nınbir başka akrabası Halil Paşa da Urmiye bölgesi Türk birliklerinin
kumandanlığına getirilir.
1915- Talat Paşa da kayınbiraderi Mustafa Halil'i Bitlis'e atar.
1918- 1 Şubat- Ermeni komitacı Arşak, Bayburt'ta katliam yaptı.
25 Nisan- Ermeni komitacılar, Kars'ın doğusundaki Subatan köyünde 750 Türk’ü katletti.
1 Mayıs- Ermeni komitacılar, Kars'ta, aralarında çocukların da bulunduğu 60 Türk'ü katletti.
1919- 20 Kasım-Osmanlı bürokrasisinde üst düzeyde görev yapan Bogos Nubar Paşa ve Şerif Paşa, Ermeni-Kürt bağımsızlık belgesini imzaladılar.
1920- 12 Ocak- 450 kişilik Ermeni süvari birliği, Antep'in Arapdar köyünde Müslümanlar'a işkence yaptı.
(2 Aralık) Gümrü Anlaşması imzalandı.
1921- 15 Mart- Talat Paşa, Berlin'de Ermeniler tarafından katledildi.
1921-6 Aralık- Sait Halim Paşa'yı Ermeniler Roma'da katletti
1921-16 Mart- Moskova Anlaşması imzalandı.
1921-18 Mart- Ermeni Misak Torlakyan, Azerbaycan İçişleri Bakanı Cevanşir Han'ı, Tepebaşı'ndaki Pera Palas Oteli önünde öldürdü.
1921-13 Ekim- Kars Anlaşması imzalandı.
1922- 22 Temmuz- Cemal Paşa, Tiflis'te Ermeniler tarafından katledildi.
1923- Ermeni asıllı Münib Boya, Van milletvekili olarak meclise girdi.
1923-24 Temmuz- Lozan Anlaşması imzalandı.
1943- Ermeni asıllı Berç Türker Keresteci, Afyonkarahisar milletvekili oldu.
1957- Mığırdıç Şellefyan, 27 Ekim seçimlerinde, Demokrat Parti listesinden İstanbul milletvekili seçildi.
1964- 24 Aralık- Kıbrıs Dışişleri Bakanı Kipriyanu Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nde "Ermeni Meselesini" ortaya atarak Türkiye aleyhine karar çıkarmaya çalıştı.
1965- 24 Nisan-Brezilya'nın Sao Paulo kentinde, Ermeniler tarafından Türkiye aleyhine gösteri düzenlendi.
1969- 24 Nisan- Londra'da, Türk Elçiliği önünde Ermeniler tarafından gösteri yürüyüşü tertip edildi.
1973- 27 Ocak- Türkiye'nin Los Angeles Başkonsolosu Mehmet Baydar ve yardımcısı Bahadır Demir, Mığırdıç Yanıkyan adlı Ermeni tarafından katledildi.
1975- 20 Ocak- ASALA (Gizli Ermeni Kurtuluş Ordusu) örgütü kuruldu.
22 Ekim- Viyana'da, Büyükelçi Daniş Tunalıgil katledildi.
24 Ekim- Paris'te, Büyükelçi İsmail Erez ile polis Talip Yener katledildi.
1976- 16 Şubat- Beyrut Büyükelçiliği Birinci Kâtibi Oktay Cerit katledildi.
28 Mayıs- Zürih Çalışma Ateşeliği Bürosu bombalandı. Saldırının faili olduğu anlaşılan Noubar Soufoyan adlı bir Ermeni yakalandı, yargılandı ve suçu sabit görülerek 15 ay hapis cezasına çarptırıldı.
1977- 29 Mayıs-İstanbul Yeşilköy Havaalanı'na ve Sirkeci garına patlayıcı madde atıldı, saldırıda 4 kişi öldü ve 31 kişi yaralandı. Saldırıları "Aşırı Ermeni Hareketleri Örgütü" üstlendi.
1977-9 Haziran- Vatikan Büyükelçisi Taha Carım katledildi.
1978- 3 Ocak- Brüksel Büyükelçiliği'ne patlayıcı madde atıldı. Saldırıyı "Ermeni Yeni Direniş Örgütü" üstlendi.
1978-3 Ocak- Londra'daki Türk bankasına patlayıcı madde atıldı. Saldırıyı "Ermeni Yeni Direniş Örgütü" üstlendi.
Haziran- Madrit'te, Büyükelçi Zeki Kunaralp'ın eşi Necla Kunaralp ve emekli Büyükelçi Beşir Balcıoğlu katledildi.
1978-8 Temmuz- Paris Büyükelçiliği Çalışma Ataşeliği ve Türkiye Turizm Bürosuna patlayıcı maddeler atıldı. Saldırıyı "Ermeni Soykırım Adalet Komandoları" üstlendi.
1978-6 Aralık- Cenevre Başkonsolosluğu'na patlayıcı madde atıldı. Saldırıyı "Ermeni Yeni Direniş Örgütü" üstlendi.
1978-17 Aralık- THY Cenevre Bürosuna patlayıcı madde atıldı. Saldırıyı "Ermeni Gizli Kurtuluş Örgütü (ASALA)" üstlendi.
1979- 15 Nisan- Yunan Hükümeti, Atina'nın Nea Simirna meydanında "'Ermeni İntikam Anıtı"nın dikilmesine izin verdi.
1979-22 Ağustos- Cenevre Başkonsolosluğu'nda Konsolos Yardımcısı Niyazi Adalı'ya karşı suikast düzenlendi. Saldırıda 3 kişi yaralandı. Saldırıyı ASALA üstlendi.
1979-27 Ağustos- THY Frankfurt Bürosuna patlayıcı madde atıldı. Saldırıyı ASALA üstlendi.
1979-4 Ekim- THY Kopenhag Bürosuna patlayıcı madde atıldı. Saldırıyı ASALA üstlendi.
1979-12 Ekim- Lahey'de, Amsterdam Büyükelçisi Özdemir Benler'in oğlu Ahmet Benler katledildi.
1979-22 Aralık- Paris'te Turizm Müşaviri Yılmaz Çopan katledildi.
1980- 10 Ocak- ASALA, THY Tahran Bürosuna bombalı saldırıda bulundu.
1980-6 Şubat- Büyükelçi Doğan Türkmen, Bern'de saldırı sonucu yaralandı.
1980-10 Mart- Ermeni teröristler THY'nın Roma Bürosunu bombaladılar. Saldırıda 2 İtalyan hayatını kaybetti, 14 İtalyan da yaralandı.
1980-8 Nisan- ASALA, Sayda toplantısında, Kürtlerle Ermeniler arasında benzerlik olduğunu iddia ederek Kürtleri kan kardeşi olarak ilân etti.
1980-17 Nisan- Vatikan Büyükelçisi Vecdi Türel silahlı saldırıya uğradı. Koruma görevlisi Tahsin Güvenç yaralandı.
1980-19 Nisan- ASALA, Marsilya Türk Konsolosluğu'na roketatarlı saldırı düzenledi.
1980-31 Temmuz- Atina İdari Ateşemiz Galip Özmen ve kızı Neslihan Özmen acımasızca katledildi.
1980-5 Ağustos- Lyon'da, Ermeniler tarafından konsolosluğun basılması sonucu Kadir Atılgan, Ramazan Sefer, Kavas Bozdağ ve Hüseyin Toprak adlı vatandaşlar yaralandı.
1980-26 Eylül- Paris'te, Basın Ataşemiz Selçuk Bakkalbaşı silahlı saldırıya uğradı ve ağır yaralandı.
1980-10 Kasım- ASALA örgütü, Strasburg Türk Konsolosluğu'na bir saldırı düzenledi.
1980-17 Aralık- Sidney Başkonsolosu Şarık Arıkyan ile koruma polisi Engin Sever katledildi.
1981- 13 Ocak- Paris Büyükelçiliği Maliye Müşaviri Ahmet Erbeyli'nin arabasına bomba konuldu; Erbeyli ölümden döndü.
1981-4 Mart- Paris'te Çalışma Müşaviri Reşat Moralı ile din görevlisi Tecelli Arı şehit edildi.
1981-03 Nisan- Kopenhag'da, Çalışma Müşaviri Cavit Demir, evine giderken Ermeni teröristlerce kurşunlandı ve ağır şekilde yaralandı.
1981-9 Haziran- Cenevre'de, sözleşmeli sekreter olarak görev yapan Mehmet S. Yergüz katledildi. Olayı ASALA üstlendi.
1981-24 Eylül- Paris Başkonsolosluğu'nu basan Ermeniler, güvenlik görevlisi Cemal Özen'i acımasızca katlettiler.
1981-3 Ekim- Roma Büyükelçiliği 2. Katibi Gökberk Ergenekon, Ermeni teröristlerin silahlı saldırısına uğradı ve ağır yaralanarak saldırıdan kurtuldu.
1981-27 Kasım- Avrupa'da bulunan "Ermeni Öğrenciler Birliği" ile "'Kürt Öğrenci Derneği", Londra'da ortak bildiri yayınladılar.
1982- 28 Ocak- Los Angeles'da, Başkonsolos Kemal Arıkan, Harry Sasunyan ve Kirkor Saliba tarafından katledildi.
1982-8 Nisan- Ottowa Büyükelçiliği Ticari Müşaviri Kemalettin Kâni Güngör silahlı saldırı sonucu yaralandı.
1982-5 Mayıs- ABD'nin Boston Bölgesi Fahri Konsolosu Okan Gündüz katledildi.
1982-7 Haziran- Lizbon Büyükelçiliği İdari Ataşesi Erkut Akbay katledildi. Bu arada, Ottowa Büyükelçiliği Askeri Ataşesi Atilla Altıkat, Bulgaristan Burgaz Başkonsolosluğu İdari Ataşesi Bora Süelkan ve Lizbon Büyükelçiliği Maslahatgüzarı Yurtsev Mıhçıoğlu'nun eşi Cahide Mıhçıoğlu da silahlı saldırıya uğradılar. Türkiye'nin Kanada Büyükelçiliği görevinde bulunan Coşkun Kırca da, silahlı saldırıya uğradı.
1982-7 Ağustos- 3 Ermeni terörist, Ankara Esenboğa Havalanına silahlı, bombalı saldırı düzenlediler ve katliam yaptılar. Otomatik silahlarla ve bombalarla orada bulunanlara saldıran teröristler, 3'ü emniyet görevlisi olan toplam 9 kişiyi öldürdüler ve 78 kişiyi yaraladılar. Levon Ekmekçiyan isimli terörist yakalandı
1982-10 Ağustos- Artin Penik adlı Ermeni, Esenboğa katliamından duyduğu üzüntüyü dile getirerek, kendini yakmak suretiyle Ermeni terörünü lânetledi.
1983- 29 Ocak- Levon Ekmekçiyan, 1982 yılı Esenboğa baskını nedeniyle Ankara'da idam edildi.
Harut Levonyan ve Rafi Elbekyan adlı iki Ermeni militan tarafından Türkiye'nin Yugoslavya Büyükelçisi'ne düzenlenen suikast sırasında, yoldan geçen bir Belgrad'lı öldü.
1983-15 Temmuz- ASALA mensubu teröristler, Paris Orly Havalimanı THY Bürosuna bombalı saldırı düzenledi. Olayda, 4'ü Fransız, 2'si Türk, 1'i ABD'li ve 1'i İsveç'li olmak üzere toplam 8 kişi hayatını kaybetti. 60 kişi de yaralandı.
1983-27 Temmuz- Türkiye'nin Lizbon Büyükelçiliği'ni basan 5 Ermeni ölü olarak ele geçirildi.
1985- 12 Mart- Ottowa Büyükelçiliği, silahlı, bombalı 3 Ermeni terörist tarafından basıldı. Kanada'lı koruma görevlilerinden biri vurulup öldürüldü. Büyükelçi Coşkun Kırca yaralı olarak kurtuldu.
1991- 21 Ocak- Ermeniler, Hacılar kentine bombalı saldırı düzenledi. Saldırıda 3 Sovyet askeri ile 2 Azeri öldü. Ermeniler ayrıca, Azerbaycan'ın Sesi gazetesi muhabiri Savâtin Askerova'yı katletti.
1991-13 Nisan- Karabağ'da, Ermeniler ile Azeriler arasında çatışmalar çıktı. Azeri köyleri Ermeniler tarafından top ateşine tutuldu.
1991-23 Nisan- Suşa kasabasına bağlı Azeri köyleri, Ermeni köylerinden açılan top ve makineli tüfek ateşine maruz kaldı. Olayda 3 Azeri öldü, 3 ev yıkıldı, 3 ev de oturulamaz hale geldi.
1991-26 Nisan- Karabağ bölgesinde 4 Azeri güvenlik görevlisi öldürüldü. Olayı "Karabağ Savaşçıları" adlı Ermeni örgütü üstlendi.
1991-23 Eylül- Ermenistan bağımsızlığını ilan etti. (26 Aralık) Sovyetler Birliği dağıldı. 23 Eylül'de bağımsızlığını ilan eden Ermenistan fiilen ve hukuken bağımsız oldu.
1996 - Levon Ter-Petrosyan, ikinci defa Ermenistan Devlet Başkanı seçildi.
1997- 20 Mart- Taşnaksutyun örgütü liderlerinden Robert Koçaryan, Ermenistan Başbakanı oldu.
Türkiye Gazeteciler Cemiyeti, 1997 Sedat Simavi Ödülü'nü gazetecilik dalında Garbis Özatay'a verdi.
1998- Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel, Jamanak gazetesinin 90. kuruluş yıldönümü vesilesiyle, gazetenin editörü Ara Koçunyan'ı Cumhurbaşkanlığı köşkünde kabul etti.
1998-Şubat- Ermenistan Devlet Başkanı Levon Ter-Petrosyan istifa etti. Böylece Robert Koçaryan'a liderlik yolu açıldı. Petrosyan, Karabağ'da barış istediği için aşırı milliyetçilerin tepkisini çekmişti.
1998-Şubat- Petrosyan'ın istifasını değerlendiren Azerbaycan Halk Cephesi Başkanı Elçibey, Koçaryan'ın geçmişte Rusları arkasına alarak Karabağ'da Azerbaycan'a karşı ayaklandığını bildirdi.
1998-30 Mart- Koçaryan, Ermenistan Devlet Başkanlığı'na seçildi.
1998-Temmuz- Bölücü örgüt PKK'nın başı Abdullah Öcalan, Ermenistan yönetiminden, örgüte özel köy tahsis edilmesini istedi.
1998-14 Ekim- Mesrob Mutafyan, Türkiye Ermenileri 84. Patriği seçildi.
2015-24 Nisan Ermeni Örgütleri Tüm Dünyada soy kırımın tanınması için atakta. HDP bu çalışmayı destekliy
Mehmet Murat Güven
Edebiyat Öğretmeni