I. DÜNYA EDEBİYATINDA İLKLER
- İlk roman örneği: Rabelais - "Gargaunta" İlk modern roman: Cervantes - "Don Kişot" İlk tarihi roman: VV.Scott - "VVaverley"
- İlk psikolojik roman: Madam de La Fayette - "Princesse de Cleves"
- İlk öykü örneği: G. Boccacio -"Decameron"
- Olay öyküsünün öncüsü: Guy de Maupassant ,
- Durum/Kesit öyküsünün öncüsü: A. Çehov
- Deneme türünün kurucusu: Montaigne
- Deneme türünün ikinci ismi: Bacon
- İlk biyografi yazarı: Plutarkhos
- Tarih türünün kurucusu: Heredot İlk büyük destan şairi: Homeros
- İlk trajedi sanatçısı: Aiskhylos
- İlk büyük komedya sanatçısı: Aristophanes
- İlk anı yazarı: Ksenophon "Anabasis"
- İlk özdeyiş yazarı: La Rochefaucault En eski ve ünlü hatipler: Demosthenes, Çiçero, Bousset
- İlk fabl örneği (Batı): Aisopos (Ezop) "Fabllar"
- İlk fabl örneği (Doğu): Beydaba "Kelile ile Dimne"
- İlk lirik şair: Sappho
- Pastoral şiirin kurucusu: Theokritos
- Didaktik şiirin kurucusu: Hesiodos
- İlk mensur şiir: Baudelaire "Küçük Mensur Şiirler"
- Klasisizmin kuramcısı: Boileau "Şiir Sanatı"
- Romantizmin kuramcısı: Victor Hugo "Cromvell” yapıtınin önsözü
- Dramın kurallarını belirleyen: Victor Hugo
- İlk realist roman: G. Flaubert "Madam Bovary"
- Natüralizmin kuramcısı: Emile Zola
- Dünyada bilinen ilk destan: Sümerlerin "Gılgamış Destanı"
TÜRK EDEBİYATINDA İLKLER
1. İSLAMİYET ÖNCESİ VE İSLAMİ DÖNEM (DİVAN VE HALK EDEBİYATI)
- İlk alfabe: Göktürk (Orhun) alfabesi
- Bilinen ilk Türk şair: Aprınçur Tigin.
- İlk Türk yazarı: Yolluğ Tigin
- Bilinen en eski ve ilk destanımız: "Alper Tunga Destanı"
- Türkçenin ilk yazılı belgeleri: "Orhun Yazıtları" (Türk adının geçtiği ilk metindir bu yazıtlar. "Orhun Yazıtları", söylev türünün ilk örneğidir.)
- İslami dönem Türk edebiyatının ilk edebi eser örneği: "Kutadgu Bilig"dir. İlk Türkçe didaktik şiirler bu yapıttadır. Aruz ölçüsünün kullanıldığı ilk yapıttır. İlk mesnevi örneğidir. İlk siyasetname örneğidir.
- İlk İslami Türk destanı: "Satuk Buğra Han Destanı"
- Sagu türünün ilk örneği: "Alp Er Tunga Sagusu"
- Türkçenin bilinen ilk sözlüğü, ilk dil bilgisi kitabı: "Divanü Lügati't-Türk"
- Dede Korkut'tan ilk bahseden: "Camiü't-Tevarih" adlı yapıtında ünlü tarihçi Reşidüddin'dir. Arap harfleriyle ilk neşreden Kilisli Muallim Rıfat'tır. Yeni harf¬lerle ilk neşrini yapan Orhan Şaik Gökyay'dır.
- Divan sahibi ilk sanatçı: Yunus Emre
- Divan edebiyatının ilk temsilcisi: Hoca Dehhani
- Tasavvuf konusunda yazılan ilk eser: "Divan-ı Hikmet"
- Edebiyatımızın ilk aşk mesnevisi: Şeyyat Hamza'nın "Yusuf u Züleyha"sı
- Anadolu Türkçesiyle yazılan ilk eser: Ahmet Fakih'in yazdığı "Çarhname"si
- İlk gezi eserlerimiz: Şeydi Ali Reis'in "Miratü'l- Memalik"i/Babürşah'ın "Babür- name"si
- Antoloji türünün ilk örneği: Ömer b. Mezid'in 1437'de hazırladığı "Mecmuatü't- Nezair"
- Süslü nesrin ilk temsilcisi: Sinan Paşa
- İlk şehrengiz: Mesihi
- Hamse sahibi ilk sanatçı: Ali Şir Nevai
- İlk edebi mektup: Fuzuli'nin "Şikâyetnamesi
- Anadolu sahasında hamse sahibi ilk sanatçı: Hamdullah Hamdi
- İlk bibliyografya yazarımız: Kâtip Çelebi -"Keşfü'z-Zünun"
- Şairlerle ilgili yazılan ilk tarafsız ve alfabetik tezkire: Latifi
- İlk şairler tezkiresi: Ali Şir Nevai'nin "Mecalisü'n-Nefais"i
- Anadolu sahasında ilk şuara tezkiresi: Sehi Bey'in "Heşt Behişf'i
- İlk edebi anı: Babürşah'ın "Babürname"si
- Divan edebiyatında çocuklar için yazılan ilk eser: Nabi'nin "Hayriye"si
- İlk şarkı örneklerini: Naili
- Matbaada basılan ilk yapıt: "Vankulu Lügati"
- Türkçe ilk mevlit: Süleyman Çelebi'nin "Vesiletü'n-Necat" adlı yapıtı
2. TANZİMAT EDEBİYATI
- İlk edebi ve felsefi çeviri: Münif Paşa'nın "Muhaverat-ı Hikemiye"si
- İlk çeviri roman: Yusuf Kamil Paşa'nın Fransız yazar Fenelon'dan çevirdiği "Telemak" adlı roman
- İlk resmi gazete: Takvim-i Vekayi (1831)
- İlk yarı resmi gazete: Ceride-i Havadis (1840)
- Batılı anlamda ilk günlük örneği: Direktör Ali Bey'in yazdığı "Seyahat Jurnali"
- İlk Türk gazetecisi: Şinasi
- Batılı anlamda ilk tiyatro yapıtı: Şinasi'nin "Şair Evlenmesi"
- Noktalama işaretlerini düz yazıda ilk kez kullanan: Şinasi
- İlk makale: Şinasi'nin Tercüman-ı Ahval gazetesindeki "Mukaddime" başlıklı yazısı
- İlk özel gazete: Şinasi ve Agâh Efendi'nin çıkardığı Tercüman-ı Ahval
- Batılı anlamda ilk fabl örneklerini yazan: Şinasi
- İlk tezli roman örneği: Nabizade Nazım'ın "Zehra" adlı yapıtı
- Sahnelenen ilk tiyatro yapıtı: Namık Kemal'in "Vatan yahut Silistre"si
- İlk öykü örnekleri: Ahmet Mithat Efendi'nin "Letaif- Rivayaf'i
- Batılı anlamda ilk öykü örnekleri: Sami Paşazade Sezai'nin "Küçük Şeyler"i
- Batılı anlamda ilk eleştiri yazısı ve yapıtı: Namık Kemal'in "Lisan-ı Osmani Edebiyatı Hakkında Bazı Mülahazat-ı Şamildir" yazısı, ilk eleştiri yapıtı "Tahrib-i Harabat"
- İlk edebi roman: Namık Kemal'in "İntibah" adlı romanı
- İlk tarihi roman: Namık Kemal'in "Cezmi"si
- İlk köy şiiri: Muallim Naci'nin yazdığı "Köylü Kızların Şarkısı"
- Yabancı ülkede geçen bir macerayı anlatan ilk tiyatro yapıtı: Abdülhak Hamit Tarhan'ın "Finten'i
- Aruzla yazılan ilk manzum tiyatro yapıtı: Abdülhak Hamit Tarhan'ın "Eşber"i
- Heceyle yazılan ilk manzum tiyatro yapıtı: Abdülhak Hamit Tarhan'ın "Nes- teren"i
- İlk pastoral şiir: Abdülhak Hamit Tarhan'ın "Sahra"sı
- İlk edebiyat teorisi yapıtı: Recaizade Mahmut Ekrem'in "Talim-i Edebiyaf'ı
- İlk polisiye roman: Ahmet Mithat Efendi'nin "Esrar-ı Cinayât" adlı romanı
- Türk romancılığında ilk alafranga tip: Ahmet Mithat Efendi'nin roman kahramanı olan Felatun Bey
- Batılı anlamda ilk antoloji: Ziya Paşa'nın üç ciltlik "Harabat"ı
- Türk tiyatrosunda Batı'dan eser uyarlamayı ilk kez yapan: Ahmet Vefik Paşa
- Türkçe sözlük adını ilk kullanan, ilk yerli roman olan "Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat" ı yazan: Şemsettin Sami
- İlk tarih ve coğrafya ansiklopedimiz: Şemsettin Sami'nin yazdığı "Kamusü'l- Alam"
- İlk köy romanı: Nabizade Nazım'ın "Karabibik"i
- İlk realist romanı: Recaizade Mahmut Ekrem'in "Araba Sevdası"
- Çocuklara yönelik ilk dergi: 1869'da çıkan Mümeyyiz
- Edebiyat tarihi adıyla yazılan ilk eser: Abdülhalim Memduh'un "Tarih-i Edebiyat-ı Osmaniye"si
- İlk kadın romancı: Fatma Aliye Hanım
- Tanzimat'tan sonraki edebiyatımızın ilk kadın şairi: Nigar Hanım
- İlk mizah dergisi: Teodor Kasap'ın çıkardığı Diyojen
- İlk mizahi sözlük: Direktör Ali Bey'in "Lehçetü'l-Hakayık"ı
- İlk psikolojik roman denemesi: Nabizade Nazım'ın "Zehra"sı
- İlk dergi: Münif Paşa'nın çıkardığı Mecmua-ı Fünun
3. SERVETİFÜNUN EDEBİYATI - FECRİ ATİ EDEBİYATI
- İlk edebi bildiri (beyanname): Fecriati topluluğu
- İlk mensur şiir: Halit Ziya'nın "Mensur Şiirler"i
- İlk psikolojik roman: Mehmet Rauf'un "Eylül" romanı
- Sone nazım biçimini ilk kez kullanan: Süleyman Nesip
- Anjambmanı ilk kullanan şair: Tevfik Fikret
- Çocuklar için yazılmış ilk şiir kitabı: Tevfik Fikret'in "Şermin"
- İlk önemli fıkra yazarı: Ahmet Rasim
- İlk çocuk romanı: Mahmut Yesari'nin "Bağrı Yanık Ömer"
- Röportaj türünün ilk örneği: Ruşen Eşref Ünaydın'ın "Diyorlar ki"
- Batılı anlamda ilk edebiyat tarihi: Fuat Köprülü
- "Milli Edebiyat" ifadesinin ilk kez kullanıldığı eser: Genç Kalemler
- Türk sözcüğünü ilk kullanan şair: Mehmet Emin Yurdakul
- Dış Türkleri konu alan ilk roman: Ahmet Hikmet Müftüoğlu'nun "Gönül Hanım" adlı romanı
- Cumhuriyet dönemi köy romancılığının ilk örneği: Yakup Kadri'nin "Yaban" romanı
- İlk Türk sosyologu: Ziya Gökalp
"Orhun Abideleri"nden ilk söz eden Türk: Necip Asım (İkdam gazetesi 200.sayı)
İlk otobiyografik roman: Peyami Safa'nın "Dokuzuncu Hariciye Koğuşu" (Dünya roman tarihinde kahramanın adı verilmeyen ilk romandır.)
Heceyle yazılmış, sanat değeri taşıyan ilk manzum piyes: Yusuf Ziya Ortaç'ın "Binnaz" adlı oyunu
Hikâyede gerçek anlamda Anadolu'yu işleyen ilk yazar: Refik Halit Karay
Serbest ölçüyü kullanan ilk şair: Nazım Hikmet
İlk epik tiyatro: Haldun Taner'in "Keşanlı Ali Destanı" adlı yapıtı