Tanzimat Fermanı (1839)
Osmanlı İmparatorluğu'nda 1839 yılında Tanzimât Fermânı olarak bilinen ve Mustafa Reşit Paşa tarafından Gülhane Hatt-ı Şerif-î'nin okunmasıyla başlayan modernleşme ve yenileşme döneminin adıdır.
Bu dönemde meydana gelen yenilikler şunlardır.
A-Hukuksal Alandaki Yenilikler
1- 1840’da İlk Ceza Yasası çıkarılır ve ilk ticaret mahkemesi açılır.
2- 1847’de toprak mülkiyeti ve kullanımıyla ilgili ilk yasa çıkarılır.
3- Yargı örgütünde büyük yenilik ve değişiklikler yapılır.
4- 1868’de Divan-ı Ahkâm-ı Adliye ve Şurâ-yı Devlet (bugünkü Yargıtay ve Danıştay’ın temelleri) kurulur.
B-Yönetim Alanındaki Yenilikler
1- II. Mahmud’un kurmuş olduğu bakanlıklara (Evkaf, Dahiliye, Hariciye, Maliye) yenileri eklenmiştir (Ticaret ve Ziraat, Maarif, Adliye, Bahriye, Harbiye).
2- Yerel Meclisler kurulmuştur
3- Taşra yönetimi Vilayet (İl), Sancak, Kaza (İlçe), Nahiye (Bucak) ve Köy olarak örgütlenmiştir.
4- 1854’te İstanbulda, İlk kez Belediye Örgütü Kurulmuştur.
C-Askerlik Alanındaki Yenilikler
1- 1843’te yeni ordu kurulmuştur.
2- 1848’de yeni askerlik düzeni uygulanmaya başlanmıştır.
D-Eğitim Alanındaki Yenilikler
1- Tanzimat’ı uygulayacak yeni bir insan tipinin
oluşturulmasına çalışılmıştır.
2- 1845’te Rüşdiyeler(Orta Okul) Darü’l-Fünun’a öğrenci yetiştiren orta dereceli okullar olarak kabul edilmiştir.
3- 1850’de Darü’l-Maarif öğrenime başlar.
4- 1851’de akademik karakterde ilk ilmî dernek olan Encümeni Dâniş açılmıştır.
5- 1857’de Paris’te Mekteb-i Osmanî adında bir okul acılmıştır.
6- 1858’de Kız Rüşdiye Mektebleri(Orta Okul) acılmıştır.
7- 1863’te Darü’l-Fünun’da halka açık serbest konferans şeklinde derslere başlanmıştır.
8- 1864-1876 yılları arasında Paris’e öğrenci yollanmıştır(Tanzimat Edebiyatı’nı oluşturan şair ve yazarların Batı’dan etkilenmelerini sağlamıştır).
9- 1868’de Mekteb-i Sultanî(bugünkü Galatasaray Lisesi) açılmıştır.
10- 1869’da Maarif-i Umumiye Nizamnamesi(Millî Eğitim Tüzüğü) ile ilk ve orta öğretim düzenlenmiştir.
11- 1870’te Darü’l-Fünun-ı Osmanî açılmıştır, Darü’l-Muallimat açılmıştır.
12- 1872’de Darü’l-Maarif İdadisi(lisesi) kurulmuştur.
13- 1874’te Darü’l-Fünun-ı Sultanî(Hukuk, Mülkiye, Edebiyat fakültelerinden oluşur) açılır.
E-Ekonomi Alanındaki Yenilikler
1- Ferman ile sözü verilen adil vergi düzenini kurmak adına 1839’da iltizam usulü kaldırıldı, ancak yeni düzenin sağlanamaması nedeniyle 1841-1870 yılları arasında iltizam usulü yeniden getirildi.
2- 1838’de İngiliz tüccarlarına geniş ayrıcalıklar veren Baltalimanı Ticaret Antlaşması” başta olmak üzere Avrupa ülkeleriyle çeşitli ticarî antlaşmaların imzalanması ülkeyi yabancı sanayi ürünleri için açık pazar durumuna getirmiştir.
3- 1854’te ilk kez dış borç alınmıştır, Avrupa ülkelerine borçlanma dönemi başlamıştır. (bu durum 1881’de Osmanlı Devleti’nin tüm kaynaklarını Avrupa ülkelerinin denetimine bırakan Düyun-ı Umumiye’nin kuruluşuna zemin
hazırlamıştır.
F-Siyasal Alandaki Yenilikler
1- Bu dönemde yapılan siyasal yenilikler ve verilen haklar Avrupa ülkeleri tarafından yeterli bulunmamış ve Islahat Fermanı adında yeni bir fermanın çıkarılması gerekmiştir (1856).
2- Gelişen milliyetçilik akımlar,bu yöndeki siyasal nitelikli ayaklanmaları hızlandırmıştır, azınlıklar kendilerine tanınan yeni ve daha kapsamlı haklara rağmen daha fazlasını, hatta bağımsızlıklarını istemişler ve bu yöndeki kopmalar artmıştır.
3- Tutucu kesimin Tanzimat’a olan tepkilerine, 1860’da basının ortaya çıkmasıyla aydınların Tanzimat’ın yetersizliği ve eksikleri konusundaki eleştirileri eklenmiştir.