“Konuş ki seni görebileyim”.
Türkçe, yazıldığı gibi okunan bir dil değildir. Tüm dünya dillerinde olduğu gibi, Türkçe’de de standart konuşma dili kuralları bulunmaktadır. Aşağıda, bu kuralların bazılarına ilişkin açıklayıcı bilgiler ve örnek sözcükler bulacaksınız:
Kaynaşma ünsüzlerinden <y>, eylem köklü bir sözcükte bulunuyorsa konuşma dilinde kendisinden önceki ünlü daralır.
Örnek:
arayan – arıyan,
gelmeyen – gelmiyen,
olmayan – olmıyan,
görmeyen – görmiyen gibi.
Gelecek zaman eki [AcAk], konuşma dilinde c’den önceki ünlünün daraltımıyla sesletilir.
Örnek:
yapacak – yapıcak,
gelecek – gelicek,
olacak – olucak,
dönecek – dönücek,
duracak – durucak,
gülecek – gülücek gibi.
Kaynaşma ünsüzü <y> ile gelecek zaman eki [AcAk] birlikte kullanıldığında, konuşma dilinde <y>’den önceki ünlü daralır, y ile c arasındaki ünlü düşer.
Örnek:
arayacak – arıycak,
gelmeyecek – gelmiycek,
olmayacak – olmıycak,
görmeyecek – görmiycek,
duymayacak – duymıycak,
bükülmeyecek – bükülmiycek gibi.
Ulama: Bir sözcük ünsüzle bitiyorsa, onu izleyen sözcük ünlüyle başlıyorsa, durak yoksa ya da ulamanın etkisiyle anlam farklılığı olmuyorsa, ünsüzle ünlüyle birleştirilerek sesletilir. Daha sonra, öğretmenin örnekler yazıp ulama yapılacak yerlerin altını çizmesi.
Örnek:
kalem almak,
top oynamak,
çay içmek,
ekmek almak,
dün akşam,
sonuç olarak.
Türkçede bazı sözcüklerde ses düşmesi görülebilir. Bunlardan bazıları şunlardır: Burada, şurada, orada, nerede, içeride, dışarıda. Bu sözcüklerin okunuşları burda, şurda, orda, nerde, içerde, dışarda biçimindedir.Haber metinlerinde, resmi ya da bilimsel nitelik taşıyan metinlerin aktarımında bu kural uygulanmaz.
Türkçe’de ortak sorunlardan biri de sözcüklerin sesletimindeki kargaşadır. Kimi dilciler sözcüklerin söylem biçiminin yanlışını doğru gibi aktarmakla birlikte, ölçütümüz standart Türkiye Türkçesidir. Aşağıda tartışma yaratan sözcüklerin yazımı, doğru sesletimi ve yaygın yanlışlar yer almaktadır. Bu sözcükleri okuduğunuzda yaşayabileceğiniz kaygı, “ben bu kadar sözcüğü nasıl ezberleyeceğim?” biçiminde olabilir. Bunun tek çözümü, bu sözcükleri önümüzdeki 1 hafta boyunca her gün 1 kere okumanızdır. Aynı zamanda arkadaşlarınızla bu sözcüklerin doğru sesletimi üzerine tartışabilirsiniz.
|
SÖZCÜĞÜN YAZIMI |
DOĞRU SESLETİM |
YAYGIN YANLIŞ |
|
Adale |
Adale |
Adele |
|
Aferin |
A:ferin |
A:ferim |
|
Ahize |
A:hize |
Ahi:ze |
|
Ahlâkı |
Ahlâ:kı |
Ahlâğı |
|
Akıbet |
A:kıbet |
Akı:bet |
|
Akraba |
Akraba: |
Akra:ba |
|
Alerji |
Alerji |
Allerji |
|
Alüminyum |
Alüminyum |
Aliminyum |
|
Amerikan |
Amerikan |
Amerikalı |
|
Aşık |
A:şık |
Aşık (kemik) |
|
Ataşe |
Ataşe |
Ateşe |
|
Avukat |
Avukat |
Avkat |
|
Ayar |
Ayar |
A:ya:r |
|
Azerbaycan |
A:zerbaycan |
Azerbaycan |
|
Azeri |
A:zeri |
Azerbaycanlı |
|
Bakiye |
Bakiye |
Ba:kiye |
|
Başlamak |
Başlamak |
Start almak |
|
Bayram |
Bayram |
Baryam |
|
Blôk |
Blôk |
Bilôk |
|
Branş |
Branş |
Bıranş |
|
Bulgar |
Bulgar |
Bulgaristanlı |
|
Cumhurbaşkanı |
Cumhurbaşkanı |
Cumurbaşkanı |
|
Cüzzam |
Yazımla aynı |
Cüzam |
|
Dayatmak |
Dayatmak |
Empoze etmek |
|
Defile |
Defile |
Defi:le |
|
Değil |
Di:l |
Deil |
|
Demokrasi |
Demokrasi |
Demokra:si |
|
Denetlemek |
Denetlemek |
Çek etmek |
|
Deodorant |
Deodorant |
Deodoran |
|
Devalüasyon |
Devalüasyon |
Develüasyon |
|
Dinozor |
Dinozor |
Dinazor |
|
Doğrulamak |
Doğrulamak |
Konfirme etmek |
|
Döviz |
Döviz |
Dövüz |
|
Dubleks |
Dubleks |
Dublex |
|
Ekspres |
Ekspres |
Expres |
|
Ekşi |
Ekşi |
Eşki |
|
Elemek |
Elemek |
Elimine etmek |
|
Elemek |
Elemek |
Ekarte etmek |
|
Endonezya |
Endonezya |
Endenozya |
|
Entelektüel |
Entelektüel |
Entellektüel |
|
Erozyon |
Erozyon |
Erezyon |
|
Eşek |
Eşek |
Eşşek |
|
Eşkıya |
Eşkıya: |
Eşkiya: |
|
Etkilemek |
Etkilemek |
Etki yapmak |
|
Faks |
Faks |
Fax |
|
Fantezi |
Fantezi |
Fanta:zi |
|
Flaş |
Flaş |
Flash |
|
Gazap |
Gazap |
Ga:zap |
|
Gizlemek |
Gizlemek |
Kamufle etmek |
|
Gömlek |
Gömlek |
Gölmek |
|
Gürcü |
Gürcü |
Gürcistanlı |
|
Hakem |
Hakem |
Ha:kem |
|
Hakkâri |
Hakkâ:ri |
Hakka:ri |
|
Halit |
Ha:lit |
Halit |
|
Halûk |
Halûk |
Ha:lûk |
|
Hamit |
Ha:mit |
Hamit |
|
Harp okulu |
Harbokulu |
Harpokulu |
|
Herkes |
Herkes |
Herkez |
|
Hint |
Hint |
Hindistanlı |
|
Hukuka |
Huku:ka |
Hukuğa |
|
Hükûmet |
Hüküumet |
Hükü:met |
|
Irak’a |
ıraka |
Ira: |
|
İddianame |
İddianame |
İddaname |
|
İkamet |
İka:met |
İkâ:met |
|
İndeks |
İndeks |
Index |
|
İngiliz |
İngiliz |
İngiltereli |
|
İnisiyatif |
İnisiyatif |
İnsiyatif |
|
İskambil |
İskambil |
İskâmbil |
|
Kafe |
Kafe |
Cafe |
|
Kafkas |
Kafkas |
Kafkasyalı |
|
Kahve |
Kahve |
Ka:ve |
|
Karakter |
Karakter |
Karekter |
|
Karate |
Karate |
Karete |
|
Katil |
Ka:til |
Katil |
|
Katil Zanlısı |
Katil Zanlısı |
Ka:til zanlısı |
|
Katkıda bulunmak |
Katkıda bulunmak |
Katkı yapmak |
|
Kazak |
Kazak |
Kazakistanlı |
|
Kibrit |
Kibrit |
Kirbit |
|
Kimyasal |
Kimya:sal |
Kimyasal |
|
Kirpik |
Kirpik |
Kiprik |
|
Koleksiyon |
Koleksiyon |
Kolleksiyon |
|
Kolektif |
Kolektif |
Kollektif |
|
Komiser |
Komiser |
Komser |
|
Kontrolü |
Kontrolü |
Kontrolu |
|
Kosova |
Kosova |
Kosava |
|
Köprü |
Köprü |
Körpü |
|
Kurdele |
Kurdele |
Kurdelâ |
|
Lâik |
Lâik |
Lâ:ik |
|
Lâkap |
Lâkap |
Lâ:kap |
|
Lânet |
Lânet |
Nâlet |
|
Lise |
Lise |
Li:se |
|
Lôndra |
Lôndra |
Lôndıra |
|
Macar |
Macar |
Macaristanlı |
|
Makam |
Makam |
Ma:kam |
|
Maksimum |
Maksimum |
Maximum |
|
Memleket |
Memleket |
Melmeket |
|
Merhaba |
Merhaba |
Meraba |
|
Meryem |
Meryem |
Meyrem |
|
Meteorolôji |
Meteorolôji |
Metoroloji |
|
Mevkînde |
Mevkıinde |
Mevki:nde |
|
Meydana gelmek |
Meydana gelmek |
Meyda:na gelmek |
|
Mönü |
Mönü |
Menü |
|
Mütevazı |
Müteva:zı |
Müteva:zi |
|
Müzik |
Müzik |
Müzük |
|
Operatör |
Operatör |
Oparatör |
|
Paniğe kapılmak |
Paniğe kapılmak |
Panik olmak |
|
Parlâmenter |
Parlâmenter |
Parlementer |
|
Paşa |
Paşa |
Pasha |
|
Plâtonik |
Plâtonik |
Pilâtonik |
|
Profesör |
Profesör |
Profosör |
|
Program |
Program |
Purogram |
|
Program |
Program |
Proğram |
|
Psikoloğu |
Psikolou |
Psikologu |
|
Psikolôji |
Psikolôji |
Piskolôji |
|
Rakım |
Ra:kım |
Rakım |
|
Rakip |
Rakip |
Ra:kip |
|
Resmigeçit |
Resmigeçit |
Resmi:geçit |
|
Ret oyu |
Reddoyu |
Redoyu |
|
Romen |
Romen |
Romanyalı |
|
Röportaj |
Röportaj |
Röpörtaj |
|
Rus |
Rus |
Rusyalı |
|
Sait |
Sait |
Sa:it |
|
Sarımsak |
Sarımsak |
Sarmısak |
|
Satranç |
Satranç |
Santranç |
|
Sertifika |
Sertifika |
Seltifika |
|
Spor |
Spor |
Sipor |
|
Strese girmek |
Strese girmek |
Stres olmak |
|
Stüdyo |
Stüdyo |
Sütüdyo |
|
Sürpriz |
Sürpriz |
Süpriz |
|
Şarj |
Şarj |
Şarz |
|
Şoför |
Şoför |
Şöför |
|
Şoke olmak |
Şoke olmak |
Şok olmak |
|
Şov |
Şov |
Show |
|
Taksi |
Taksi |
Taxi |
|
Tarikat |
Tari:kat |
Ta:rikat |
|
Tasarlamak |
Tasarlamak |
Dizayn etmek |
|
Terörist |
Terörist |
Terorist |
|
Türkolôg |
Türkolôg |
Türkolog |
|
Üniversite |
Üniversite |
Ünverste |
|
Yalnız |
Yalnız |
Yanlız |
|
Yanlış |
Yanlış |
Yalnış |
|
Yaprak |
Yaprak |
Yarpak |
|
Yararı |
Yararı |
Yara:rı |
|
Yarın |
Yarın |
Ya:rın |
|
Yıkanmak |
Yıkanmak |
Duş almak |
|
Yunan |
Yunan |
Yunanlı |
|
Zararı |
Zararı |
Zara:rı |
|
Zelânda |
Zelânda |
Zellânda |
|
Züccaciye |
Züccaciye |
Zücaciye |
Aşağıda 2 farklı hitabet metni göreceksiniz.
Metni okurken diksiyon kurallarının yanı sıra dikkat etmeniz gereken bir başka konu mantık değer vurgusudur.
Öncelikle, bilinmesi gereken vurgunun ne olduğudur. Birçok dilbilgisi kitabında yazdığı gibi, tümce vurgusu tümce içindeki sözcüklerden birinin diğer sözcüklerden daha şiddetli söylenmesi değildir. Vurgu, temelde, sözcük vurgusu ve tümce vurgusu olmak üzere ikiye ayrılır. Sözcük vurgusu, sözcük içindeki hecelerden birinin diğer hecelere oranlar daha şiddetli söylenmesi; tümce vurgusuysa, tümce içinde odaklanacak sözcüğün vurgulu hecesinin, diğer sözcüklerin vurgulu hecelerine oranla daha şiddetli söylenmesidir.
Sözünü ettiğimiz mantık değer vurgusuysa, tümce vurgusu yapılacak hecenin, soluk ve ses kontrolüyle ve özellikle tını şiddetini doğru kullanarak şiddetli söylenmesidir.
Topluluk önünde konuşurken etkili olmak istiyorsanız, mantık değer vurgusunu doğru kullanmak zorundasınız.
Aşağıda verilen metinleri, mantık değer vurgusu yapılacak yerleri belirleyerek ve doğru uygulayarak okumalısınız.
BRUTUS’UN SAVUNMASI
Sözlerimi bitirinceye kadar sabredin… Yurttaşlarım, Romalı Kardeşlerim, susun! Göstereceğim sebebi dinleyin… Susun ki beni dinleyesiniz. Namusum hakkı için söylüyorum, bana inanın. Namusuma değer verin ki, bana inanasınız. Beni düşünerek tenkit edin. Düşünme gücünüzü işletin ki, rahat kararlar verebilesiniz.
Bu toplulukta biri varsa, Sezar’ı seven biri varsa, ben de ona diyorum ki: Brutus’un Sezar’a karşı duyduğu sevgi onunkinden hiç de aşağı değildi. Eğer, Sezar’ın bir dostu: “Öyleyse neden Brutus, Sezar’a karşı ayak diredi?” diye sorarsa, cevabım şudur: “Sezar’ı sevmediğimden değil, Roma’yı çok sevdiğimden… Sezar’ın ölümüyle hepinizin özgür olması, Sezar hayattayken hepinizin tutsak olarak ölmesinden daha mı kötü? Sezar beni severdi, onun için ağlıyorum. Sezar’ın bahtı açıktı, benim de gönlüm ferah…
Aranızdaki tutsaklığı dileyen biri var mı? Varsa söylesin. Çünkü ben, ona göre suçluyum. Yurdunu sevemeyecek bir alçak var mı? Varsa söylesin. Çünkü ben ona göre suçluyum. Bekliyorum, cevap verin…
GENÇLERE ÖĞÜT
Behçet Kemal Çağlar, bugünkü Boğaziçi Üniversitesi’nin Robert Kolej olduğu zamanlarda, Kolej’i bitiren gençlere şunları söyledi:
Çocuklar, artık hayata atılacaksınız. Başarılı olmanız için kendinize iyi örnekler seçmeye mecbursunuz. Sizlere teklifim, yokuştan inerken göreceğiniz aşı boyalı bir evin önünde durup düşünmenizdir. Vaktiyle orada sadece kalemi ile istibdada, zulme, cesaretle kafa tutan Tevfik Fikret adlı biri yaşamıştı. Ona benzemeye çalışın.
Eğer kendinizde o kudreti bulamıyorsanız, yokuştan biraz daha aşağı inin, solunuzda, Rumelihisarı’nın burçlarını göreceksiniz. O kaleyi, aşağı yukarı sizin yaşınızda bir genç, Fatih Sultan Mehmet yaptırdı ve ülkesine İstanbul’u kazandırdı. Ona benzemeye çalışın.
Şayet bunu da göze alamazsanız, daha aşağılara inince bir mezarlığa rastlayacaksınız; içinde dünyanın bütün güzelliklerini şahane bir şekilde dile getirmiş şair Yahya Kemal yatıyor. Onun gibi olmaya bakın.
Yok, bunu da yapamam derseniz, yolunuza devam edin, karşınıza deniz gelecek; kendinizi hemen oraya atın.
Lâf lâfı açar, lâf da kutuyu.
Leyleğin ömrü lâklâkla geçer.
Rüzgara tüküren kendi yüzüne tükürür.
Bir berber bir berbere bre berber beri gel diye bar bar bağırmış.
|
L |
|||||||
|
Lİ |
LE |
LI |
LA |
LÜ |
LÖ |
LU |
LO |
|
LİÇ |
LEÇ |
LIÇ |
LAÇ |
LÜÇ |
LÖÇ |
LUÇ |
LOÇ |
|
LİF |
LEF |
LIF |
LAF |
LÜF |
LÖF |
LUF |
LOF |
|
LİL |
LEL |
LIL |
LAL |
LÜL |
LÖL |
LUL |
LOL |
|
LİR |
LER |
LIR |
LAR |
LÜR |
LÖR |
LUR |
LOR |
|
LİT |
LET |
LIT |
LAT |
LÜT |
LÖT |
LUT |
LOT |
|
LİV |
LEV |
LIV |
LAV |
LÜV |
LÖV |
LUV |
LOV |
|
R |
|||||||
|
Rİ |
RE |
RI |
RA |
RÜ |
RÖ |
RU |
RO |
|
RİÇ |
REÇ |
RIÇ |
RAÇ |
RÜÇ |
RÖÇ |
RUÇ |
ROÇ |
|
RİF |
REF |
RIF |
RAF |
RÜF |
RÖF |
RUF |
ROF |
|
RİL |
REL |
RIL |
RAL |
RÜL |
RÖL |
RUL |
ROL |
|
RİR |
RER |
RIR |
RAR |
RÜR |
RÖR |
RUR |
ROR |
|
RİT |
RET |
RIT |
RAT |
RÜT |
RÖT |
RUT |
ROT |
|
RİV |
REV |
RIV |
RAV |
RÜV |
RÖV |
RUV |
ROV |
|
L-R |
|||||||
|
LİL |
LEL |
LIL |
LAL |
LÜL |
LÖL |
LUL |
LOL |
|
RİL |
REL |
RIL |
RAL |
RÜL |
RÖL |
RUL |
ROL |
|
LİR |
LER |
LIR |
LAR |
LÜR |
LÖR |
LUR |
LOR |
|
RİR |
RER |
RIR |
RAR |
RÜR |
RÖR |
RUR |
ROR |
|
LİÇ |
LEÇ |
LIÇ |
LAÇ |
LÜÇ |
LÖÇ |
LUÇ |
LOÇ |
|
RİÇ |
REÇ |
RIÇ |
RAÇ |
RÜÇ |
RÖÇ |
RUÇ |
ROÇ |
- Lâf lâfı açar, lâf da kutuyu.
- Leyleğin ömrü lâklâkla geçer.
- Rüzgara tüküren kendi yüzüne tükürür.
- Bir berber bir berbere bre berber beri gel diye bar bar bağırmış.
L
- Lâtifeci, lâdenci, Lâmia, lâtif lâmbasını lâboratuarda lâkırdıcı halanın lâcivert lâke lâvabosuna halâ koyamadı.
- Lâvantacı lekeli Leylâ, leblebici leylek Lemi’ye letafetli leylâkları gösterdi.
- Liseli lirik limonatacı, limancılara limonlu likörler aldı.
- Lôsyoncu Lôrt, lôkomotifin lôş lôkantasında lôkumcunun lôkmalarını lôkma lôkma yuttu.
- Lügatli Lütfü, lütfen lügatini lütfetti.
- Lüleburgazlı lüleci Lüpçü lüfer lüzumlu lüks lüle taşlarını lüp etti.
- Limoncu Lemi, Lâle’nin lüks lôkantasında lüzumlu malzeme limonluğunda lıngır lıngır lıngırdayan dolu çaydanlığın yanına soluksuz nakletti.
R
- Ramazanda razakızade rastıklı Rasim, raftaki radyonun rabıtasını kesti.
- Reşit’le Reşat reklamda rekabeti, refakatten rezalet mertebemize çıkardılar.
- Rıfkı’yla Rıza rıhtımda rızklarını aradılar.
- Riyaziyeci Rıfat ricaen riyasetini rica etti.
- Romanyalı romantik romancı Roza, Roma’da romantik rôl oynadı.
- Rönesans römorkörü battı.
- Rüzgârcı Ruşen, rüzgârda duruldu.
- Rüşvetçiler, rütbe rütbe rüşvet aldılar.
- Resimli romanlarda dikkatle roman ruhları gören Raziye, arabesk mikrobundan rahatsızlık kaparak verem oldu.
- Radyolu ressam Rıfkı, rint romancıyla röportajcı robottan rüşvet aldı.