ANLATIMIN OLUŞUMU
Bir anlatımda sözcükler, söz grupları, cümleler ve paragraflar anlamsal (bağdaşıklık) ve dil bilgisel bütünlük (bağlaşıklık) içerisinde bir araya gelirler.
1.Bağdaşıklık
Bir metinde dil öğelerinin ifade ettiği durumlar arasında “anlam bağıntıları”nın bulunmasına denir.
2.Bağlaşıklık
Bir metinde dil ögelerinin “dil bilgisi kuralları”na uygun olarak bir araya getirilmesine bağlaşıklık denir.
NOT:Bağlaşıklığa ve bağdaşıklığa aykırılık anlatım bozukluğuna yol açar.
3.Bağdaştırma
En az iki sözcüğün yeni bir anlam ifade edecek biçimde bir araya getirilmesiyle oluşturulan söz gruplarına bağdaştırma denir. Dilde yaygın olarak birbiriyle ilişkili sözcüklerin bir araya getirilmesiyle oluşturulan bağdaştırmalara alışılmış bağdaştırma; günlük dilde kullanılmayan bağdaştırmalara alışılmamış bağdaştırma denir. Örneğin “kilometrelerce yol” alışılmış bağdaştırma iken “kilometrelerce özgürlük” alışılmamış bağdaştırmadır.
4.Bağlam
Sözcük, sözcük grupları ya da cümlelerin parçada bulunduğu yere göre farklı anlamlar kazanmasına bağlam denir.
Bataklıklar yaz aylarında fıkır fıkır kaynar, kirli, pistir. Kokudan yanına yaklaşılmaz. Çürümüş saz, çürümüş ot, ağaç, kamış, çürümüş toprak kokar."
"gördüğü olay karşısında dehşete kapılmış, bütün duyguları çürümüştü."
``çürümüş" sözcüğü her iki cümlede de farklı anlamlar kazanmıştır.
Yargı ve düşüncelerin oluşumunda iki yol izlenir.
- Tümevarım (Parçadan bütüne): Anlatımın özelden genele doğru izlenen bir yolla oluşturulmasıdır. Yardımcı düşüncelerden yola çıkılır. Temel yargı oluşturulur.
“Ali henüz bir haftalık bebektir, o halde Ali henüz emekleyemez”
- Tümdengelim (Bütünden parçaya): Anlatımın genelden özele doğru oluşturulmasıdır. Böyle anlatımlı paragraflarda önce ana düşünce ortaya konur. Yardımcı düşünceler ve örneklerle yargı desteklenir.
- Analoji(Benzetiş Akıl Yürütme): Ortak bir veya birden fazla özellikten yola çıkılarak A için verilen yargıyı B için de vermek. Benzerliklere bakarak sonuca varmak. Bilinmeyen bir olgunun bilinen bir olguyla açıklanması.
Analoji Örnekleri;
‘Aslan Mican geliyor” dediğimizde Mican ve Aslan arasında analoji yaparız yani Mican’ın cesur, güçlü, dayanıklı biri olduğunu söylemek isteriz.
‘Melek gibi bir kadındı’ dediğimizde Melek ile o kadın arasında analoji yaparız. Kadının masum, temiz ve iyiniyetli olduğunu söylemek isteriz.
“Sinem klasik müzik seviyor. Tuğçe’de klasik müzik seviyor. Sinem dövme yaptırmayı seviyor. Tuğçe’de dövme yaptırmayı seviyor. Sinem resim yapmayı seviyor. Tuğçe’nin de resim yapmayı seviyor olma ihtimali yükse